Bài Tập, Đề Thi Trắc Nghiệm Online – Môn Rl Thần Kinh Thực Vật 1 – Đề 04

Hệ giao cảm chuẩn bị cơ thể cho phản ứng 'chiến đấu hoặc bỏ chạy', bao gồm tăng nhịp tim, giãn đồng tử, giãn phế quản và giảm nhu động ruột. Co thắt cơ vòng bàng quang *không* phải là tác dụng điển hình, thay vào đó, hệ giao cảm thường gây giãn cơ trơn thành bàng quang và co thắt cơ thắt trong để trì hoãn tiểu tiện trong tình huống khẩn cấp.

Dây thần kinh X là thành phần chính của hệ phó giao cảm, chi phối nhiều cơ quan nội tạng. Tổn thương dây X có thể gây ra các rối loạn chức năng phó giao cảm như tăng nhịp tim (do mất ức chế phó giao cảm), giảm nhu động ruột, và rối loạn tiết dịch tiêu hóa. Tăng tiết mồ hôi chủ yếu do hệ giao cảm kiểm soát, ít liên quan trực tiếp đến dây X.

Nghiệm pháp bàn nghiêng là một công cụ chẩn đoán quan trọng để đánh giá hạ huyết áp tư thế đứng và các rối loạn điều hòa huyết áp khác liên quan đến hệ thần kinh thực vật. Các rối loạn khác như rối loạn vận động thực quản, hội chứng Raynaud, hay tăng tiết mồ hôi ít được đánh giá trực tiếp bằng nghiệm pháp này.

Đái tháo đường kéo dài là một nguyên nhân phổ biến gây tổn thương thần kinh thực vật, đặc biệt là thần kinh tự chủ kiểm soát huyết áp. Điều này dẫn đến mất khả năng điều chỉnh huyết áp khi thay đổi tư thế, gây hạ huyết áp tư thế đứng. Các nguyên nhân khác như hẹp van động mạch chủ, cường giáp, hoặc tác dụng phụ của thuốc giãn mạch ít phù hợp với bệnh cảnh và tiền sử của bệnh nhân.

Hội chứng Horner là do gián đoạn đường dẫn truyền giao cảm đến mắt. Hệ giao cảm chịu trách nhiệm giãn đồng tử. Khi đường giao cảm bị tổn thương, hoạt động giao cảm giảm hoặc mất, dẫn đến ưu thế của hoạt động phó giao cảm (dù vẫn bình thường), gây co cơ vòng đồng tử và làm đồng tử co nhỏ.

Đối với tăng tiết mồ hôi khu trú mức độ nhẹ đến trung bình, đặc biệt ở lòng bàn tay, bàn chân, và nách, các thuốc bôi tại chỗ chứa muối nhôm (aluminum chloride) là lựa chọn ban đầu ít xâm lấn, hiệu quả và dễ sử dụng nhất. Các lựa chọn khác như phẫu thuật cắt hạch giao cảm, tiêm botulinum toxin, hoặc thuốc uống kháng cholinergic thường được cân nhắc khi các biện pháp ban đầu không hiệu quả hoặc trong trường hợp tăng tiết mồ hôi nặng.

Thuốc chẹn beta, đặc biệt là chẹn beta-1, làm giảm nhịp tim và sức co bóp cơ tim. Điều này làm giảm cung lượng tim. Khi đứng lên, cơ thể cần tăng cung lượng tim để duy trì huyết áp. Ở những người có hệ thần kinh thực vật suy yếu, khả năng bù trừ này bị hạn chế. Thuốc chẹn beta càng làm giảm khả năng tăng cung lượng tim, dẫn đến hạ huyết áp tư thế đứng.

Bệnh Parkinson không chỉ ảnh hưởng đến hệ vận động mà còn gây rối loạn thần kinh thực vật. Một trong những biểu hiện phổ biến là giảm nhu động ruột do suy giảm chức năng phó giao cảm chi phối đường tiêu hóa, dẫn đến táo bón. Các rối loạn khác như tăng tiết axit dạ dày, co thắt đại tràng, hay hội chứng ruột kích thích ít phù hợp với bệnh cảnh và cơ chế bệnh sinh của Parkinson.

Trong điều trị hạ huyết áp tư thế đứng, các biện pháp không dùng thuốc đóng vai trò quan trọng. Tăng lượng muối ăn và dịch uống giúp tăng thể tích tuần hoàn. Nâng cao đầu giường khi ngủ giúp giảm triệu chứng vào buổi sáng. Mang vớ ép y khoa giúp tăng tuần hoàn tĩnh mạch và hạn chế máu dồn xuống chi dưới. Tập thể dục gắng sức có thể làm trầm trọng thêm tình trạng hạ huyết áp tư thế đứng, đặc biệt là các bài tập làm tăng áp lực ổ bụng đột ngột (Valsalva maneuver).

Midodrine là một tiền chất của chất chủ vận alpha-1 adrenergic. Khi vào cơ thể, midodrine được chuyển hóa thành desglymidodrine, chất này kích thích thụ thể alpha-1 adrenergic trên mạch máu, gây co mạch và tăng huyết áp. Fludrocortisone là mineralocorticoid, tăng giữ muối và nước, tăng thể tích tuần hoàn. Furosemide là thuốc lợi tiểu, làm giảm thể tích tuần hoàn, chống chỉ định trong hạ huyết áp tư thế đứng. Atenolol là thuốc chẹn beta, làm giảm nhịp tim và có thể làm trầm trọng thêm hạ huyết áp tư thế đứng.

Hội chứng Riley-Day là một bệnh di truyền hiếm gặp gây rối loạn chức năng thần kinh tự chủ toàn thể. Các triệu chứng điển hình bao gồm giảm hoặc mất cảm giác đau và nhiệt, rối loạn vị giác, tăng tiết mồ hôi, hạ huyết áp tư thế đứng, và các vấn đề về tiêu hóa. Tăng phản xạ gân xương *không* phải là triệu chứng điển hình, ngược lại, có thể gặp giảm hoặc mất phản xạ do rối loạn thần kinh cảm giác.

Xét nghiệm SSR đo hoạt động điện của tuyến mồ hôi khi có kích thích. Kích thích cảm xúc hoặc kích thích đau là những yếu tố mạnh mẽ kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, dẫn đến tăng tiết mồ hôi và tạo ra đáp ứng SSR. Kích thích ánh sáng, âm thanh, hay vị giác ít có khả năng kích hoạt SSR một cách rõ rệt so với kích thích cảm xúc hoặc đau.

Hội chứng Raynaud đặc trưng bởi các cơn co thắt mạch máu ở đầu chi khi tiếp xúc với lạnh hoặc căng thẳng, gây ra thay đổi màu sắc da theo trình tự trắng (thiếu máu), xanh tím (thiếu oxy), rồi đỏ (tái tưới máu). Các rối loạn khác như viêm tắc mạch máu, bệnh Buerger, hoặc xơ cứng bì có thể gây ra các triệu chứng ở đầu chi, nhưng hội chứng Raynaud là phù hợp nhất với mô tả về cơn thoáng qua và liên quan đến lạnh/căng thẳng.

Trong bệnh đa xơ cứng, tổn thương các đường dẫn truyền thần kinh kiểm soát bàng quang có thể gây ra bàng quang tăng hoạt (overactive bladder). Điều này dẫn đến các triệu chứng như tiểu gấp, tiểu nhiều lần, và tiểu không kiểm soát. Bàng quang giảm hoạt, bàng quang mất trương lực, hay bàng quang tự động ít phổ biến hơn trong MS so với bàng quang tăng hoạt.

Đái tháo đường gây tổn thương thần kinh, bao gồm cả thần kinh thực vật và thần kinh cảm giác, vận động. Tổn thương thần kinh thực vật chi phối mạch máu và cơ trơn thể hang là nguyên nhân chính gây rối loạn cương dương ở bệnh nhân đái tháo đường. Các yếu tố khác như bệnh mạch máu, rối loạn nội tiết, hoặc yếu tố tâm lý cũng có thể góp phần, nhưng bệnh thần kinh là cơ chế chính.

Phản xạ tự chủ xảy ra khi có kích thích dưới mức tổn thương tủy sống (ví dụ: bàng quang căng, táo bón, kích thích da). Các kích thích này tạo ra tín hiệu hướng tâm đi về tủy sống, nhưng do tổn thương, tín hiệu không thể lên não để điều hòa phản xạ. Kết quả là phản xạ giao cảm quá mức và không kiểm soát xảy ra dưới mức tổn thương, gây tăng huyết áp đột ngột. Các lựa chọn khác ít liên quan trực tiếp đến cơ chế phản xạ tự chủ.

Trong POTS, thể tích tuần hoàn thường giảm. Tăng cường lượng dịch uống và muối ăn là biện pháp không dùng thuốc quan trọng nhất và được khuyến cáo đầu tiên để tăng thể tích tuần hoàn, cải thiện triệu chứng. Các biện pháp khác như tập thể dục phục hồi chức năng, mang vớ ép, hoặc thay đổi chế độ ăn cũng quan trọng, nhưng tăng cường dịch và muối là ưu tiên hàng đầu.

Thuốc chủ vận alpha-1 adrenergic kích thích thụ thể alpha-1 adrenergic trên mạch máu, gây co mạch ngoại biên. Điều này làm tăng sức cản ngoại biên và tăng huyết áp, giúp cải thiện tình trạng hạ huyết áp tư thế đứng. Các lựa chọn khác như tăng nhịp tim, tăng thể tích tuần hoàn, hoặc tăng sức co bóp cơ tim không phải là cơ chế chính của thuốc chủ vận alpha-1 adrenergic trong điều trị hạ huyết áp tư thế đứng.

Mặc dù phì đại tuyến tiền liệt là nguyên nhân chính gây tiểu đêm và các triệu chứng đường tiểu dưới ở nam giới lớn tuổi, rối loạn chức năng thần kinh thực vật cũng có thể góp phần. Bàng quang tăng hoạt (overactive bladder) là một rối loạn thần kinh thực vật phổ biến, gây tiểu gấp, tiểu nhiều lần, và tiểu đêm. Các rối loạn khác như bàng quang giảm hoạt, giảm trương lực cơ thắt, hay rối loạn chức năng thận ít liên quan trực tiếp đến triệu chứng tiểu đêm trong bối cảnh này.

Hội chứng Shy-Drager, nay được gọi là thoái hóa đa hệ thống thể Parkinson (MSA-P), đặc trưng bởi rối loạn thần kinh thực vật nghiêm trọng. Hạ huyết áp tư thế đứng là một trong những biểu hiện sớm và thường gặp nhất, do thoái hóa các neuron thần kinh thực vật kiểm soát huyết áp. Các rối loạn khác như rối loạn cương dương, rối loạn tiêu hóa, hay rối loạn kiểm soát bàng quang cũng phổ biến, nhưng hạ huyết áp tư thế đứng thường xuất hiện sớm và nổi bật.

Phẫu thuật cắt hạch giao cảm cổ có thể gây ra hội chứng Horner do tổn thương các sợi giao cảm chi phối mắt. Hội chứng Horner bao gồm sụp mi, co đồng tử, và giảm tiết mồ hôi nửa mặt cùng bên. Các tác dụng phụ khác như tăng nhịp tim, tăng huyết áp, hay tăng tiết mồ hôi toàn thân không phải là tác dụng phụ điển hình của phẫu thuật cắt hạch giao cảm cổ.

HRV giảm cho thấy sự mất cân bằng trong hoạt động của hệ thần kinh thực vật, thường là sự suy giảm hoạt động phó giao cảm hoặc tăng cường hoạt động giao cảm, hoặc cả hai. HRV giảm thường liên quan đến các tình trạng bệnh lý mạn tính, stress, và tăng nguy cơ tim mạch. Các lựa chọn khác như sức khỏe tim mạch tốt, thư giãn sâu, hay hoạt động phó giao cảm ưu thế không phù hợp với HRV giảm.

Cơn hoảng sợ (panic attack) là một rối loạn lo âu đặc trưng bởi các cơn sợ hãi dữ dội đột ngột xuất hiện, kèm theo các triệu chứng thể chất do hệ thần kinh giao cảm bị kích hoạt quá mức (tim nhanh, vã mồ hôi, run, khó thở...). Các lựa chọn khác như hạ đường huyết, cường giáp, hay rối loạn nhịp tim có thể gây ra một số triệu chứng tương tự, nhưng cơn hoảng sợ phù hợp nhất với bệnh cảnh đột ngột, tự giới hạn và liên quan đến cảm xúc lo sợ.

Levodopa là thuốc điều trị chính trong bệnh Parkinson, giúp cải thiện triệu chứng vận động bằng cách tăng cường dopamine trong não. Levodopa cũng có thể cải thiện một số triệu chứng không vận động, bao gồm rối loạn thần kinh thực vật như hạ huyết áp tư thế đứng và táo bón, mặc dù hiệu quả có thể hạn chế. Các thuốc khác như thuốc kháng cholinergic (ví dụ: benztropine), thuốc chẹn beta (ví dụ: propranolol), hay thuốc ức chế MAO-B (ví dụ: selegiline) chủ yếu tập trung vào một số triệu chứng cụ thể hoặc triệu chứng vận động, ít có tác dụng toàn diện lên cả triệu chứng vận động và không vận động như levodopa.

Đau dây thần kinh sau zona là một tình trạng đau mạn tính do tổn thương dây thần kinh cảm giác sau khi bị zona thần kinh. Tổn thương này có thể lan rộng sang các sợi thần kinh giao cảm đi kèm, gây ra rối loạn thần kinh thực vật khu trú. Rối loạn thần kinh giao cảm có thể gây ra các triệu chứng như thay đổi màu sắc và nhiệt độ da, đổ mồ hôi bất thường, và tăng nhạy cảm đau (allodynia, hyperalgesia) ở vùng bị ảnh hưởng.

Fludrocortisone là một mineralocorticoid tổng hợp, có tác dụng tương tự aldosterone. Aldosterone kích thích thận giữ muối và nước, làm tăng thể tích tuần hoàn. Tăng thể tích tuần hoàn giúp cải thiện huyết áp, đặc biệt trong trường hợp hạ huyết áp tư thế đứng do giảm thể tích.

Hội chứng Guillain-Barré là một bệnh lý viêm đa dây thần kinh cấp tính do tự miễn, có thể ảnh hưởng đến cả thần kinh vận động, cảm giác, và thần kinh thực vật. Rối loạn nhịp tim (nhịp tim nhanh hoặc chậm, loạn nhịp) là một trong những rối loạn thần kinh thực vật thường gặp và có thể nghiêm trọng trong giai đoạn cấp của GBS, do tổn thương các dây thần kinh thực vật chi phối tim.

Thuốc kháng cholinergic ức chế tác dụng của acetylcholine tại các thụ thể muscarinic, chủ yếu thuộc hệ phó giao cảm. Bàng quang tăng hoạt (overactive bladder) là một tình trạng rối loạn chức năng phó giao cảm, trong đó bàng quang co thắt quá mức. Thuốc kháng cholinergic có thể giúp giảm co thắt bàng quang và cải thiện triệu chứng tiểu gấp, tiểu nhiều lần trong bàng quang tăng hoạt. Các rối loạn khác như hạ huyết áp tư thế đứng, hội chứng Raynaud, hay táo bón thường không được điều trị bằng thuốc kháng cholinergic.

Nghiệm pháp Valsalva là một nghiệm pháp gắng sức, trong đó bệnh nhân cố gắng thở ra mạnh khi đóng thanh môn. Nghiệm pháp này gây ra những thay đổi đặc trưng về huyết áp và nhịp tim, phản ánh chức năng của hệ thần kinh thực vật, đặc biệt là khả năng điều hòa huyết áp và nhịp tim thông qua cung phản xạ baroreceptor. Nghiệm pháp Valsalva không trực tiếp đánh giá chức năng hệ tiêu hóa, bài tiết mồ hôi, hay chức năng tình dục.

Rối loạn thần kinh thực vật toàn thể không có dấu chứng thần kinh trung ương bao gồm các bệnh lý như hội chứng tăng nhịp tim tư thế đứng (POTS), rối loạn hạ khâu não, bệnh Bradbury-Eggleston, và vô mồ hôi mạn tính vô căn. Bệnh Parkinson, mặc dù có rối loạn thần kinh thực vật, nhưng lại là một bệnh lý thoái hóa thần kinh trung ương, có dấu chứng thần kinh trung ương rõ rệt (run, cứng đờ, chậm vận động...).